De eerste keer dat ik in aanraking kwam met Jerzy Kosinski’s oorlogsroman The Painted Bird was via Danse Macabre, Stephen King’s naslagwerk over de geschiedenis van het horrorgenre. Appendix 1 van dat boek was een lijst met de volgens King 100 beste horrorfilms uit de periode 1950-1980, en appendix 2 een zelfde overzicht maar dan met de volgens King 100 beste horrorboeken.
Toen ik de Nederlandse vertaling De Geverfde Vogel tegenkwam in iemand’s boekenkast was ik geïntrigeerd. Een oorlogsboek? In een lijst met horrorromans? OK, je zou natuurlijk kunnen stellen dat er geen gruwelijker gebeurtenis is dan een oorlog maar toch, bij de term ‘horror’ zullen de meeste mensen niet direct denken aan zaken als kanonnen, slagvelden en wapengekletter.
Voor hen die niet bekend zijn met het verhaal, het speelt zich af tijdens de tweede wereldoorlog en gaat over de omzwervingen van een jongen door een niet nader genoemd Europees land (al zou het door schrijver Kosinski’s Poolse afkomst best wel eens Polen kunnen zijn) die in de diverse plaatsen die hij bezoekt de meest verschrikkelijke dingen beleeft.
Al lezende kwam ik tot de conclusie dat King’s keuze om dit boek op zijn horrorlijst te zetten eigenlijk zo gek nog niet is. Natuurlijk, de setting is WOII en het feit dat de jongen in kwestie donker haar en donkere ogen heeft (en dus wel eens voor een jood of zigeuner aangezien zou kunnen worden) is een belangrijk onderdeel van de plot, maar door de episodische verteltrant en het hoge naarheidsgehalte van de gebeurtenissen (incest, bestialiteit, ontoogdingen alsook ander bruut geweld en mensen die op diverse nare manieren doodgaan) doet het boek het ook prima als een soort macabere raamvertelling. Het hoofdstuk waarin uitgebreid wordt beschreven hoe een horde Kalmukken een heel dorp over de kling jaagt maakt het lezen van dit toch al taaie boek tot een ronduit traumatiserende ervaring.
En toch, hoe gruwelijk het boek ook is, het is meer dan alleen maar een uitzinnig geweldsfestijn. Het feit dat we alle gebeurtenissen met de aanvankelijk nog kinderlijk-naïeve blik van de jongen zien maakt het boek ook tragisch en ontroerend. Ik heb het boek door de jaren heen meerdere malen herlezen en dat is wat het boek voor mij zo sterk maakt, de ontwikkeling die de verteller doormaakt, meer nog dan het geweld en de gruwelen.
Maar goed, die gruwelen zitten er natuurlijk wel in. En nu bereikte mij onlangs het bericht dat de Tsjechische regisseur Váslav Marhoul het gewaagd had dit boek te verfilmen. En deze film draaide dus afgelopen vrijdag in het plaatselijke filmhuis. Daar ben ik natuurlijk heengegaan, zij het met enige reserve. Ik had de berichtjes al gelezen over weglopende bezoekers bij de vertoning ervan op diverse filmfestivals. Zou deze verfilming net zo’n beproeving worden als het boek?
Goed, ik heb de film in kwestie gezien en ik moet zeggen…. nou nee, ik ga niet zeggen dat het meevalt. Mensen die niet bekend zijn met het boek gaan dit waarschijnlijk nog steeds als een mokerslag ervaren. Ergens is het jammer dat het boek zo’n indruk op me gemaakt heeft. Onbevangen kijken is dan natuurlijk onmogelijk, en vergelijkingen met het boek onontkoombaar. Mensen die zich daaraan storen moeten nu misschien maar stoppen met lezen.
Anyway, de film duurt bijna drie uur, is geschoten in prachtig zwart/wit en heeft een prettig tempo. Vanaf het begin hakt het er gelijk stevig in, als we zien hoe de persoon die naar later blijkt de hoofdpersoon zal zijn door een groep jongens in elkaar wordt geslagen en de eekhoorn waar hij mee speelt levend in brand wordt gestoken. Deze scene is rechtstreeks afkomstig uit het boek maar uitleg of context ontbreekt en dat is gelijk één van de grootste verschillen met het boek. Er is geen verteller, de kijker moet al het werk zelf doen aan de hand van de beelden. Die beelden zijn prachtig trouwens. Een uitstekende keuze van de regisseur wat mij betreft. Als kijker krijg je al een hoop te verstouwen en een begeleidende voice-over had het geheel alleen maar erg vermoeiend gemaakt.
Dat geldt trouwens ook voor het geweld en de gruwelen. Die zijn er nog wel, maar hoewel er geen misverstand over bestaat wat er allemaal op het scherm plaatsvindt worden veel van de gebeurtenissen meer gesuggereerd dan daadwerkelijk getoond. Dat is op zich al voldoende zo bleek die avond dat ik de vertoning bezocht. Eén stel hield het tijdens de pauze al voor gezien en na de pauze, toen het scherm tussen een scene-overgang even een seconde op zwart sprong maar de film vervolgens verder ging klonk er ergens achter uit de zaal een ongeduldig gefluisterd: “Hij is nóg niet afgelopen!”.
Nee, een kinderfilm is het niet, maar zeker ook geen uitzinnig splatterfestijn. Heel goed dat de regisseur besloten heeft dat het verhaal dit niet nodig heeft. Dat de Filmkrant in zijn recensie spreekt van ‘effectbejag’ is voor mij dan ook volkomen onbegrijpelijk aangezien ik persoonlijk precies het tegenovergestelde ervaarde. Váslav Harmoul’s The Painted Bird is een smaakvolle bewerking van een gruwelijk maar tijdloos verhaal.
Wellicht interessant voor mensen die de volgende films ook mooi vonden:
Wat leuk dat je aan het bloggen geslagen bent! Ik ben benieuwd naar je volgende posts.
BeantwoordenVerwijderen